پروسه لعاب کاری

لعاب کاری یکی از مهم ترین فرآیندهای مورد استفاده در صنایع سفال، کاشی و سرامیک است که علاوه بر افزایش زیبایی ظاهری محصولات، آن ها را در برابر عوامل محیطی مانند رطوبت، حرارت و مواد شیمیایی مقاوم می کند. این فرآیند شامل پوشش دهی سطح سفال یا سرامیک با یک لایه شیشه ای نازک است که پس از پخت در دمای بالا، سطحی براق، مات یا نیمه براق ایجاد می کند. لعاب کاری علاوه بر افزایش دوام، امکان ایجاد رنگ ها و طرح های متنوع را نیز فراهم می کند.

در این مقاله، مراحل لعاب کاری، تکنیک های مختلف، مواد مورد استفاده و کاربردهای آن بررسی خواهد شد.

 مراحل لعاب کاری

پروسه لعاب کاری شامل چندین مرحله است که هرکدام تأثیر مستقیمی بر کیفیت و زیبایی نهایی محصول دارند.

 آماده سازی سطح سفال یا سرامیک

قبل از اعمال لعاب، سطح شیء مورد نظر باید کاملاً تمیز و عاری از گردوغبار، چربی یا هرگونه ناخالصی باشد. این کار معمولاً با شست وشوی قطعه یا استفاده از برس های مخصوص انجام می شود. در صورت نیاز، سطح سفال سنباده کاری شده تا صاف و یکنواخت شود.

 آماده سازی لعاب

لعاب از ترکیب مواد معدنی مختلف از جمله فلدسپات، کوارتز، خاک رس و اکسیدهای فلزی تهیه می شود. این ترکیب در آب مخلوط شده و به صورت دوغاب در می آید. بسته به نوع لعاب، ممکن است مواد افزودنی دیگری مانند رنگدانه ها، روان کننده ها و پایدارکننده ها نیز به آن اضافه شود.

 اعمال لعاب روی سطح سفال یا سرامیک

لعاب می تواند به روش های مختلفی روی سطح محصول اعمال شود که در بخش بعدی توضیح داده خواهد شد.

 خشک شدن لعاب

پس از اعمال لعاب، قطعات باید برای مدتی در محیطی خشک و بدون رطوبت نگهداری شوند تا لعاب روی سطح به خوبی تثبیت شود. این مرحله برای جلوگیری از ایجاد ترک و عیوب در لعاب بسیار مهم است.

 پخت در کوره

پس از خشک شدن لعاب، قطعات درون کوره با دمای بالا (معمولاً بین ۹۰۰ تا ۱۳۰۰ درجه سانتی گراد) پخته می شوند. در این مرحله، لعاب ذوب شده و به شکل یک لایه شیشه ای روی سطح سفال یا سرامیک در می آید. میزان دما و مدت زمان پخت به نوع لعاب و مواد تشکیل دهنده آن بستگی دارد.

 سرد شدن و بررسی نهایی

پس از خروج از کوره، قطعات باید به آرامی سرد شوند تا از ایجاد ترک و شکاف جلوگیری شود. در نهایت، محصولات بررسی شده و در صورت نیاز، پولیش کاری یا اصلاحات جزئی روی آن ها انجام می شود.

 روش های اعمال لعاب

لعاب کاری را می توان با روش های مختلفی انجام داد که بسته به نوع قطعه و نتیجه نهایی مطلوب، یکی از آن ها انتخاب می شود.

 غوطه وری (Dipping)

در این روش، قطعه به طور کامل درون ظرف لعاب فرو برده شده و سپس بیرون آورده می شود. این روش برای لعاب کاری یکنواخت و سریع کاربرد دارد، اما نیازمند کنترل دقیق ضخامت لعاب است.

 اسپری کردن (Spraying)

لعاب به وسیله پیستوله یا دستگاه های اسپری روی سطح قطعه پاشیده می شود. این روش برای لعاب کاری قطعات بزرگ یا محصولاتی با اشکال پیچیده مناسب است.

 قلم مو زدن (Brushing)

در این روش، لعاب با استفاده از قلم مو روی سطح قطعه کشیده می شود. این تکنیک بیشتر در لعاب کاری های هنری و دستی مورد استفاده قرار می گیرد.

 ریختن (Pouring)

لعاب از بالا روی سطح قطعه ریخته می شود و سپس اضافی آن تخلیه می شود. این روش برای لعاب کاری قطعات بزرگ و نامنظم کاربرد دارد.

 چاپ و تزئینات (Screen Printing & Stamping)

لعاب کاری گاهی با استفاده از روش های چاپ و نقش گذاری روی قطعات انجام می شود. در این روش ها، لعاب به شکل طرح های خاص روی سطح سفال یا سرامیک منتقل می شود.

 انواع لعاب ها و ویژگی های آن ها

لعاب ها از نظر ظاهر، جنس و ترکیب به انواع مختلفی تقسیم می شوند.

 لعاب های براق و مات

• لعاب براق: سطحی شفاف و درخشان ایجاد می کند و باعث جلوه بیشتر رنگ ها می شود.
• لعاب مات: سطحی نرم و بدون انعکاس نور ایجاد می کند و بیشتر در سبک های مدرن کاربرد دارد.

 لعاب های شفاف و پوشاننده

• لعاب شفاف: بی رنگ یا رنگی است اما به گونه ای که طرح های زیرین را نشان می دهد.
• لعاب پوشاننده: سطح قطعه را کاملاً می پوشاند و طرح های زیرین را مخفی می کند.

 لعاب های ترک دار (Craquelure Glaze)

لعاب های ترک دار به صورت طبیعی یا عمدی ترک های ریز ایجاد می کنند که جلوه ای هنری به قطعات می بخشد.

 لعاب های فلزی و متالیک

این لعاب ها دارای ترکیباتی از فلزات مانند مس و نقره هستند که باعث ایجاد جلوه ای درخشان و متالیک روی سطح محصول می شوند.

 کاربردهای لعاب کاری

لعاب کاری در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد که برخی از مهم ترین آن ها عبارتند از:

• سفال و سرامیک سنتی: در ظروف سفالی، کاشی های تزئینی و آثار هنری
• کاشی و سرامیک ساختمانی: در کاشی های دیواری، کف و نماهای داخلی و خارجی
• صنعت چینی و ظروف غذاخوری: در تولید ظروف چینی و کریستالی
• قطعات صنعتی: در قطعات مقاوم به حرارت و خوردگی مانند عایق های الکتریکی و قطعات خودرو

 نتیجه گیری

لعاب کاری یکی از مهم ترین و پرکاربردترین فرآیندهای تزئینی و محافظتی در صنایع سرامیک و سفال است که به تولید محصولاتی زیبا، مقاوم و کاربردی کمک می کند. این فرآیند شامل مراحل آماده سازی، اعمال لعاب، پخت و تکمیل نهایی است و می تواند با روش های مختلفی اجرا شود. با پیشرفت فناوری، امروزه لعاب کاری با تکنیک های نوین مانند چاپ دیجیتال و لعاب های هوشمند نیز ترکیب شده و کاربردهای جدیدی یافته است.

با توجه به اهمیت لعاب کاری در صنایع مختلف، آشنایی با تکنیک ها و اصول این فرآیند می تواند به بهبود کیفیت و نوآوری در طراحی و تولید محصولات کمک کند.